GENEL FİZİKİ COĞRAFYA TERİMLER SÖZLÜĞÜ

                                          GENEL

                                                                    VE

                                                                     
                     FİZİKİ COĞRAFYA

                                          Yrd.Doç.Dr : MUSTAFA GİRGİN

          

                                                                                                                       

                 
                                                             HAZIRLAYAN  
                                                               160607061
                                                               Ömer Elbir
                                  

                               -A-

Açık Havza: Sularını denize veya okyanusa ulaştırabilen akarsu havzaları.

Ağız: Bir akarsuyun göle ya da denize döküldüğü yer.

Akarsu: Yeryüzünde, yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan su.
Akarsu Birikinti Ovası: Akarsuların sürükleyip getirdiği kil, kum, çakıl gibi taş parçacıklarının yığılmasından doğmuş ova. 

Akarsu Aşındırması: Akarsuyun geçtiği yatağın yanlarını kemirmesi, dibini de sürüklediği parçaları sürterek yıpratması olayı.

Akarsu Ağı: Akarsuların kolları.

Akarsu Havzası: Bir akarsuyun sularını topladığı bölgeye denir.

Akarsu Kaynağı: Akarsuyun doğduğu yer.

Akarsu Rejimi: Akarsu yatağından su miktarının bir yıl içinde gösterdiği değişim.

Akarsu Yatağı: Akarsuyun aktığı yer.

Akış Hızı: Akarsuyun  aktığı yerin inişine uyup, bir yatak eğimi boyunca aşağı inerken yaptığı hız.

Alüviyal: Akarsuların kaynağından itibaren aşındırarak taşıyıp biriktirdiği irili ufaklı çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan maddeler.

Alüviyal Set Gölü: Akarsuların  kollarının taşıdıkları alüvyonlarla ana akarsuyun önüne set oluşturması ile oluşan göllerdir.

Alüviyal Toprak: Alüvyonları barındıran toprak.

Antiklinal: . Yatay tabakaların yan basınçlarla kıvrılarak kubbemsi bir şekil almış hali.

Aşındırma: Yeryüzünün aşınması, düzleşmesi.(dış kuvvetler sayesinde)

Atlas: Haritalar takımı.

Azonal Toprak: İklimin etkisi ile oluşmayan ve katları olmayan toprak. Alüvyal toprak gibi.                                                                    

                              -B-

              

Barkan: Hilal biçimindeki kum birikintisi.

Batık Vadi: Yer kabuğunun çökmesi, ya da deniz yüzünün yükselmesi ile ilgili olarak vadilerin belirli yerlerine kadar deniz sularıyla dolmuş durumu.

Birikinti Kıyısı: Akarsuların sürükleyip yığdığı taş parçacıklarıyla dolmuş kıyı.

Birikinti Konisi: Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirmesi.

Birikinti Ovası: Akarsular boyun ya da ırmakların ağzına yakın aşağı bölümlerinde eğimin birdenbire azaldığı yerler

Birikinti Yelpazesi: Bir akarsuyun dağlık bir yerden çukur bir düzlüğe indiği yerde taşıdığı türlü meteryallerin tortulanması.

Boğaz Vadi: Yüksek dağ sıralarını enine yarıp geçen akarsuların oluşturduğu vadi şekli.

Boyuna Vadi: Kıvrılmalardan doğmuş vadi.

Buzul Vadisi: Buzul aşındırması sonucu oluşan ‘U’ şeklindeki vadilerdir.                                   

                              -C-

Coğrafi Bölüm: Bir coğrafi bölge içinde doğal koşullar, sosyal ve ekonomik özellikler bakımından farklılık gösteren küçük birimlerdir.

Coğrafi Durum: Coğrafi vaziyet.

Coğrafi Konum: Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere, o alanın coğrafi konumu denir. 

                              -Ç-

Çakıl: Akarsular boyunda, deniz, göl kıyılarındaki küçük taşlar.

Çanak: Çevresine göre bir çukurluk gösteren yer.

Çentik (Kertik) Vadi: Akarsuların derine aşındırmasıyla oluşan V şekilli, tabansız, genç vadilere çentik vadi denir.

Çernozyom: Kara toprak.

Çökme: Deniz yüzüne göre yerkabuğunun bir bölümünün aşağı inmesi.

Çöküntü Vadisi: Yeraltındaki uzun mağaraların tavanlarının çökmesi sonucu doğmuş uzun çukurluk.

                               -D-

 Dağ Eteği Ovası: Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve birikinti yelpazelerinin zamanla yanlara doğru büyüyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır.

Dalga Aşındırması: Denizin aşındırıcı gücünün kıyıları aşındırması.

Delta Ovası: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, deniz içerisinde biriktirmesi sonucu üçgene benzeyen düzlükler

Denge Profili: Akarsuların derine aşındırmasıyla yatak eğimi gittikçe azalması sonucu deniz seviyesine ulaşması.

Deniz Kıyısı: Denize kıyısı olan yer.

Derine Aşınma: Akarsuyun aktığı havzayı dibe doğru aşındırması.

Dolin: Karstik aşındırma şekli.

Drumlin: Buzul biriktirmesi ile oluşan alçak tepe.

Düzlük (Ova): Deniz yüzeyine göre az eğimli yer.                    

                               -E-

Engebeli Arazi: Dağlık yer.

Enine Kıyı: Kıyı boyundaki dağları dar bir açı ile kesen kıyı.

Enine Vadi: Kıvrımlı bir sıradağın kıvrımları boyunca uzanan vadi.

Enlem: Yerküremizin herhangi bir noktasından ekvator dairesine paralel olarak geçen çember.

Epijenez Yarma Vadi: Eski bir eğimi güden boğaz biçimli vadi.

Epirojenez: Karaların toptan alçalması ya da yükselmesi olayı.

Erime Dolini: Kalker yüzeyler üzerinde, yağış sularının eritmesiyle oluşan karstik şekil.

Etek Döküntüsü: Dağ eteklerindeki taş kırıntıları yığıntısı.                                            

                              -F -

Falez (Yalıyar): Kıyılarda dalgaların aşındırması sonucu oluşan diklik.

Fay Çizgisi: Kırılmanın olduğu çizgisel hat.

Fay Kaynağı: Fay hattı boyunca yeryüzüne çıkan kaynak.

Fay:Kırık, kırılma.

Fiyord Kıyı: Buzulların oluşturduğu U şeklindeki vadiler.

Fiyord: Dar ve uzun koy,körfez.

Fiziki Haritalar: Yeryüzünün kabartı ve çukurluklarını gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır.

                             -G-

Geçici Akarsu: Yatağında her zaman su bulundurmayan, bazen kuruyan akarsu.

Gel-Git Akıntıları: Denizlerdeki seviye değişmelerine bağlı olarak özellikle koy ve körfezler dahilinde oluşan akıntılar.

Graben: Çöküntü hendeğidir.                                                        

                             -H-

Haliç: Gel-git olayından etkilenen geniş ırmak kıyısı.

Harita Ölçeği: Harita üzerinde belli iki nokta arasındaki uzunluğu ile yeryüzündeki gerçeği ile arasındaki uzunluğa oranıdır.

Harita: Dünya’nın bütününün ya da bir bölümünün kuşbakışı görünümü.

Havza: Bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte olduğu alandır.

Heyelan: Toprağın, taşların ve tabakaların bulundukları yerlerden aşağılara doğru kayması.

Horst: Yerkabuğunun kırılarak yer değiştirmesi ile yüksekte kalmış kısım.
                               

                              -I-

Irmak: Akarsu

                              -İ-

İklim: Geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir.

İzohips Aralığı: Haritaların ölçeğine uygun olarak belirlenen yükseltidir.

İzohips Eğrisi: Deniz seviyesinden aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğriye denir.

İzohips: Eş yükselti eğrisi.

                              -J-

Jeoloji: Yer bilimi

Jeolojik Harita: Kaya oluşumları ile fay hatları gibi diğer fiziksel özelliklerin dağılımlarını ve aralarındaki ilişkileri gösteren harita.

Jeomorfoloji: Yerşekilleri bilimi.

Jeosenklinal: Derin deniz ya da göl çanakları.

                              -K-

Kayaç: Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan taş

Kaynak: Yer altı sularının tekrar yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir.

Kıta: Denizlerin ortasında çok büyük birer ada gibi duran kara kütleleri

Kıvrılma: Tortul ve diğer kayaların, yerkabuğunda meydana gelen sıkışmalar sonucunda asli durumlarının bozularak çeşitli şekillerde kıvrılması.

Kıyı Aşınım Düzlüğü: Dalgaların kıyıyı kara içine doğru aşındırması ve kıyıyı geriletmesi ile oluşan falezler 

Kıyı Kordonu: Kıyı oklarının koy ve körfezin ağız kısmını kapatacak kadar büyümesiyle oluşan yer şekli

Kıyı Oku: Dalgaların taşıdığı malzemeleri deniz içinde veya kıyıya paralel bir şekilde biriktirmesi

Kör Vadi: Bu vadilerde akarsu bir mağara veya düdene dalarak kaybolur.

Körfez: Denizin karaya doğru sokulmuş bölümü.

Kumul: Rüzgarların taşıdığı kumları hızının kesildiği yerlerde biriktirmesi.

                               -L-

Lapya: Kalkerli yamaçlarda yağmur ve kar sularının yüzeyi eriterek açtıkları küçük oluklardır.

Lejant: Haritalarda kullanılan işaret ve renklerin ifade edildiği tablo

                               -M-

Mağara: Kalkerli arazilerde yer altı sularının kimyasal aşındırması ile oluşan yeraltındaki boşluk

Maki: Akdeniz ikliminin bitki topluluğu.

Mantarkaya: Kurak ve yarı kurak bölgelerde kayaların özellikle alt kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması ile oluşan şekillerdir.

Menderes: Akarsuyun büklüm yaparak akması.

Moren: Buzul taşdır.

                               -N-

Nehir: Akarsuların büyüğüne verilen ad. Arapça aslı nehr olup, dilimizde nehir şeklinde kullanılmıştır.

Nem:  Su buharı.

Nüfus: Bir ülke veya herhangi bir yerde toplam insan sayısı.

                             -O-Ö-

Obruk: Karstik kayaçlardaki derin doğal kuyu.

Okyanus: Kıtaları birbirinden ayıran geni su kütleleri

Orojenez: Dağ oluşumu.

Ova: Engebeliğin çok az olduğu, düz ya da düze yakın, vadilerle yarılmamış yüzey şekli. 

Örtü Buzulu: Çok geniş alanlara yayılan, kilometrelerce alan kaplayan buzul türü

Ölçek:Harita üzerindeki bir uzunluğun,yeryüzündeki uzunluğuna oranıdır.

                               -P-

Peneplen: Yontularak düzleşmiş alan.

Plato: Akarsu vadileriyle derince yarılmış düz ve geniş düzlüklerdir.

Polye (Karst Ovası): Çözünmeyle oluşmuş büyük karstik çukur alan.

Profil: Dış uzanış, dış görünüş.

                               -R-

 

Rakım: Yükselti

Rialı Kıyı: Nispeten yüksek ve akarsularla derin bir şekilde yarılmış olan bir alanda, vadilerin aşağı kesimlerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Rüzgar Erozyonu: Bitki örtüsünün olmadığı ya da cılız olduğu yerlerde toprağın rüzgarlarla yerinden kopartılarak taşınması

                               -S-

Sahra: Dalgalı ova.

Sander: İç buzulların ya da dağ buzullarının dışında, kumlarla, çakıllarla örtülü geniş düzlüklere verilen ad.

Sarkan: Çöllerde rüzgarların taşıması ile kumulların hilal şeklini almış hali.

Sarkıt – Dikit: Kalsiyum karbonatça zengin suların mağara tavanından sızarak içindeki kirecin tavanda birikmesine ile sarkıt, damlayarak tabanında birikmesi ile dikit denir.

Seki (Taraça): Akarsuyun yeniden canlanarak yatağını kazması ve derinleştirmesi sonucunda oluşan basamaklardır.

Senklinal: Kelime anlamı bakımından “birbirine doğru eğilmiş’ demektir.

Serbest Menderes: Kıvrıntılar, büklümler çizerek akan ırmağın, içinden geçtiği su basan tabana gömülmemiş olması durumundaki menderes

Sığ Deniz:Derin olmayan deniz.

Sırt: İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şekli

Sirk Buzulu: Dağların tepesindeki ve yüksek yamaçlardaki küçük çanaklarda yeni oluşmaya başlayan buz türü

Sirk Gölü: Buzul aşındırması ile oluşmuş çanaklarda suların birikmesi ile oluşan göl.

Sirk: Buzulun ilk oluşmaya başladığı yerde oluşan küçük aşınım çukurluğu

Su Aşındırması: Akarsuyun, taşları yontmasıdır.

Su Yatağı: Akarsuyun yolu boyunca aktığı yatak.

                         -Ş-

Şelale: Akarsuların yüksek bir yerden dökülüp aktıkları yer.

Şelf: Denizlerin 200 m’ ye kadar olan sığ yerleri.

                                -T-

Tabaka Kaynağı: Geçirimli tabakaların topoğrafya yüzeyi ile kesiştikleri yerden suların yüzeye çıkmasıyla oluşan kaynaklara tabaka kaynağı denir.

Taban Seviyesi Ovası: Akarsuların taban seviyesine ulaştığı yerlerde, eğimin azalması nedeniyle taşıdığı maddeleri biriktirmesi ile oluşturduğu ovalardır.

Taban Seviyesi: Akarsuyun döküldüğü göl veya deniz seviyesi.

Taban Suyu: Yer altı suyu.

Tabanlı Vadi: Akarsu, yatağını taban seviyesine yaklaştırınca derine aşınım yavaşlar. Yatak eğiminin azalması akarsuyun menderesler çizerek yanal aşındırma yapmasına neden olur. Yanal aşındırmanın artması ile tabanlı vadiler oluşur.

Takke Buzulu: Dağların bütün yamaçlarını kuşatan buzul türüdür.

Taraça: Seki.

Tektonik Göl: Yerkabuğunun tektonik hareketleri sırasında oluşan çanaklardaki göllerdir. 

Tektonik: Yerkabuğunun türlü yapıları ile buna neden olan olayları açıklayan bilim kolu.

Tepe: Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlar

Terra Rossa: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazilerde oluşan kırmızı topraklar.

Tombolo: Kıyı oku ile açıktaki bir adanın karaya bağlanması ile ortaya çıkan şekil.

Topoğrafya Haritası: Yeryüzü şekillerini gösteren harita.

Topoğrafya: Yer yüzeyinin fiziksel biçimi.

Traverten: Kireç taşının su içerisinde çözüldük ten sonra tekrar çökelmesi ile ortaya çıkan çeşitli şekiller. 

                             -U-Ü-

Uvala: Genişleyip, derinleşen dolinlerin birleşmesiyle oluşan, dolinlerden daha büyük çukurluklardır. 

Uyumlu Kıyı: Kıyı boyunca uzanan kıvrım sıradağlarının her türlü eğilip bu uzanış ama uyan kıyı çizgisi

Uyumsuz Kıyı: Kıyı boyundaki dağları dar bir açı ile kesen kıyı çizgisi.

Ülke Coğrafyası: Yerel coğrafya.

                              -V-

Vadi Buzulu: Sürekli beslenerek sirkten taşan ve vadi boyunca aşağı hareket eden buzul türüdür.

Vadi Kaynağı: Yeraltına sızan suların bulunduğu tabakanın bir vadi tarafından kesilmesi ile oluşan kaynaktır.

Vadi Menderes: Menderes çizen akarsuyun, geçtiği yeri aşındırırken yanlara doğru bu büklümleri güden vadi yamacı uzanışına uygun olarak uzanan menderesler.

Vadi Tabanı: Akarsuyun içine yerleştiği vadinin en alçak kesimindeki düzlükler

Vadi: Akarsuyun içinde aktığı, kaynaktan ağıza doğru sürekli inişi bulunan, uzun çukurluklardır.

Volkan: Mağmanın yer yüzüne çıkması ile oluşmuş koni şeklindeki yanardağ.

Volkan Külü: Gaz püskürmeleri sırasında oluşan,kül

Volkanik Göller: Volkanik patlamalar ile oluşan çanaklardaki göllerdir. 

Volkanik Kıyı: Oluşumları volkanizmaya bağlı adaların kıyı tipidir.

Volkanik Tüf: Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst üste yığılarak yapışması ile oluşan taşlara volkanik tüf denir.

                                -Y-

Yamaç Buzulu: İkinci dereceden ve iyi gelişmemiş buzul.

Yanardağ Patlamaları: Yanardağların patlar şekilde canlılık göstermeleri olayı.

Yandan Aşınma: Akarsu yatağının yanlara doğru genişlemesi olayı.

Yarımada: Üç tarafı sularla çevrili denize doğru sokulmuş kara parçası.

Yarlı Kıyı: Önde kumsal düzlüğünün bulunduğu yarlt dik kıyılar.

Yarma Vadi (Boğaz): Akarsuyun, iki düzlük arasında bulunan sert kütleyi derinlemesine aşındırması sonucunda oluşur. Vadi yamaçları dik, tabanı dardır

Yatak: Bir su kütlesinin tabanına bölgesine verilen ad.

Yayvan Vadi: Aşınmalarla iyice genişlemiş vadi.

Yer Şekilleri: Yer kabuğunun yüzeyinde, iç ve dış kuvvetlerin etkisi altında meydana gelen bütün şekillerdir.

Yerlikaya: Anakaya.

Yığıntı Kıyılar: Birikinti kıyısı.

Yiv: İnce uzun küçük yarıntı.

Yontuk Horst: Her yanı kırıklarla çevrili, fakat üstü bir yontukdüz durumunda olan tek dağlar.

Yontuk: Yeryüzü biçimleri bilimi kaynaklarında uzun zaman yontularak, aşınarak kabartı yerleri silinmiş biçimler.

Yüksek Dağlar: Deniz yüzünden çok yüksek olan, ağaç sının ve kalıcı karlar sınırının yukarısında da uzanan, bağıl yükseklikleri çok, karlı buzlu ve derin vadilerin uzandığı dağlar.

Yükselti: Yeryüzünün bir noktasının deniz yüzünden olan dikine uzaklığı. 

                                -Z-

Zirve: Doruk.

Zon: Yer, alan, saha, bölge.